In de eerste weken van het nieuwe jaar, na de aankondiging van sterk stijgende energielasten, bleef het nog redelijk stil bij meldpunten en hulporganisaties. Het blijkt de stilte voor de storm. Mensen proberen het eerst zelf op te lossen en kloppen dan pas aan. Inmiddels ziet het Diaconaal Platform Enschede een stijging van dertig tot veertig procent in het aantal hulpvragen.
Het einde van die stijging is nog lang niet in zicht, zo voorspelt Gerrit Nuis, een van de medewerkers van de Enschedese hulporganisatie. “Veel van de problemen zullen zich pas in de loop van het jaar openbaren.” Het platform denkt dat zo’n drie- tot vierduizend extra huishoudens zodanig getroffen worden door de sterk gestegen energieprijzen, dat zij in de problemen gaan komen.
Dat die problemen pas later dit jaar merkbaar zullen worden, heeft verschillende oorzaken. Een ervan is dat de energierekening bij voorschot wordt voldaan. Pas aan het eind van de contractperiode wordt het werkelijke verbruik afgerekend. Als dat voorschot te laag is, betekent dat een nabetaling.
Nuis ziet nog een andere reden waarom inwoners in de knel pas later aan de bel trekken. De drempel om hulp te vragen is hoog. “Niemand wil hulp zoeken. Mensen proberen problemen eerst zelf op te lossen. Dat hoort ook bij je verantwoordelijkheid als vader of moeder. Problemen hang je niet graag aan de grote klok.”
De hulpverlener vreest dat voor een grote groep die hulp straks feitelijk te laat komt. “Vraag is hoever zij dan al zijn weggezakt.” En dan gaat het volgens Nuis niet alleen om de financiële situatie. “Vergis je niet, het hakt er in als je in de schulden raakt. Ook mentaal.”
Armoede speelt zich af in stilte, volgens Nuis. “Deze mensen hebben het zwaar en zitten niet te wachten op een camera of een microfoon. Ook wij, en de Stadsbank, doen ons werk in stilte. Maar pas achter de voordeur zie je pas wat er echt allemaal speelt.” (Het Diaconaal Platform zit in hetzelfde gebouw de Stadsbank Oost-Nederland en beide organisaties werken nauw samen - red.)
Het Diaconaal Platform kan wel wat doen, maar een structurele oplossing is er vaak niet. “Het is niet altijd hopeloos. Voor een of twee maanden kunnen we vaak nog wel een gaatje in het budget vinden, al is dat bij minima razend moeilijk. Soms lukt het, vaak niet. Maar ook als het lukt, biedt dat nog geen oplossing voor de langere termijn.”
De 800 euro compensatie die de overheid beschikbaar stelt is veelal niet voldoende om de werkelijke kosten te dekken. Wie op een eigen ketel stookt, is volgens Nuis gemiddeld veertig procent meer aan energie kwijt. “Mensen in bijvoorbeeld Enschede Zuid, die blokverwarming hebben, betalen gemiddeld 89 procent meer.”
Het maakt bovendien uit of je in een behoorlijk geïsoleerd huis woont, of niet. Ook stookgedrag is van invloed. Anders gezegd: er zijn aanzienlijke verschillen, ook onder de groep inwoners die van heel weinig rond moet komen. Soms hebben mensen nog wat invloed op hun energiegebruik, vaak is dat maar marginaal.
Enschede komt bovendien twee tot twee-en-een-half miljoen euro tekort voor uitkering van die energietoeslag. Dat stelde wethouder Arjan Kampman eerder vandaag. Het toegezegde bedrag van het Rijk is onvoldoende om de bijna 13.500 huishoudens die ervoor in aanmerking komen de toeslag uit te keren.
Als het Rijk dat tekort niet aanvult, is het de vraag hoe de stad dat op gaat vangen en of die huishoudens allemaal enigszins gecompenseerd gaan worden voor de hogere energielasten.
Een deel van de mensen die in de laatste weken aanklopte bij het Diaconaal Platform is opnieuw in de problemen gekomen. Zij waren schuldenvrij, maar kunnen het nu opnieuw niet meer bolwerken. Een ander deel kampt met een ander probleem: zij zaten al in de schuldhulpverlening en mogen geen nieuwe schulden meer maken. Gebeurt dat wel, dan eindigt de schuldhulp. Dat is wettelijk bepaald.
Maar het voorkomen van nieuwe schulden is in de huidige omstandigheden voor velen praktisch onmogelijk. Nuis: “Een deel van het toch al lage inkomen van deze mensen wordt ingehouden. Er blijft echt heel weinig over. En als eten kopen al een probleem is…”
Nuis en zijn collega’s bij het Diaconaal Platform en ook de Stadsbank zien dit beeld van nieuwe en oplopende schulden èn mensen die eerst zelf oplossingen proberen te vinden en pas later om hulp komen steeds meer.
De schuldenproblematiek in de stad groeit. “We hebben er heel veel werk mee en het wordt alleen maar moeilijker. Het ziet er niet goed uit voor deze mensen.”