Mijnenles op de middelbare - deel 2 van het reisverslag ‘Van Twente tot Oekraïne’

Twee jongens van vijftien met nog gladde wangen luisteren aandachtig naar de militair voor de klas. Ze hebben net biologie gehad. Zometeen aardrijkskunde. Dit is mijnenles. De knaap die het dichtstbij zit, wriemelt zenuwachtig met zijn vingers. Het kan de leeftijd zijn, het bloed dat vrij wil stromen. Het kan ook een besef zijn - al dan niet bewust - dat deze wereld van mijnen en explosieven over een paar jaar de zijne zal zijn. Als de oorlog voortduurt.

Toekomst?

Het is een van de vragen die mee zijn genomen naar Oekraïne: je bent jong en bouwt aan een toekomst, maar dan breekt er oorlog uit. Een conflict dat veel langer duurt ook dan gedacht. Waar verwanten en vrienden direct bij betrokken zijn omdat zij vechten, ergens aan dat 1000-kilometer lange front.

Wat verandert dat aan je perspectief, aan je toekomst? We vroegen het aan studenten van een grote particuliere kunstopleiding, aan leerlingen van een middelbare school, aan leerkrachten en docenten die hen begeleiden.

Is ‘toekomst’ sowieso een wat abstract begrip, des te meer als de factor onzekerheid door oorlog nog veel groter wordt. De realiteit beperkt zich meer dan ooit tot het nu. Vandaag telt, morgen… Geen idee. De onbezorgdheid waarmee wij, in het vrije westen, de maanden en jaren die voor ons liggen tegemoet zien, blijkt broos.

Onafhankelijkheid en de Oranjerevolutie

In Oekraïne leek de kiem van onbezorgdheid gelegd. Eerst met de onafhankelijkheid in 1991, na het uiteenvallen van de Sovjet Unie. Daarna kwam de Oranjerevolutie, na bloedige protesten op het Vrijheidsplein in Kyiv rond de jaarwisseling van 2004 en 2005. Het land hervond haar eigen identiteit, de kijk op haar eigen geschiedenis, haar taal. Er werd koers gezet naar democratie, de poorten naar de rest van de wereld gingen open.

Studenten kregen kansen om zich elders in de wereld te bekwamen, konden dromen van een bestaan dat heel anders zou zijn dan dat van ouders en grootouders. De wereld lag aan hun voeten.

Wederopbouw

Het is niet alleen de oorlog die dat toekomstbeeld drastisch heeft doen kantelen. Kapotgeschoten dorpen en steden, een politiek en economie die nauwelijks ruimte laat voor iets anders dan de strijd om landsgrenzen: er is, ook als de oorlog eindigt, heel veel op te bouwen. Dat is van later zorg, zeker. Nu draait het om die kleine persoonlijke wereld, waarvan je hoopt dat ‘ie zo goed mogelijk intact blijft.

Tegelijkertijd zijn het de jonge mensen van nu op wier schouders die wederopbouw ligt. Jonge mensen die allicht nog grote offers moeten brengen voordat daarvan überhaupt sprake kan zijn.

In de Enschedese bibliotheek (Centrum) is vier weken lang een expositie te zien van foto’s die Soepenberg en Bergboer maakten tijdens hun reis. Daar draait ook de nieuwste aflevering van dit vierdelige reisverslag.

Deze publicatie kwam mede tot stand met een bijdrage van het Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.